Afgelopen zaterdag was ik aanwezig bij de studiedag van Vereniging Samen Bevallen. Een heel interessante en leerzame dag en dit blog gaat over een van de lezingen van die dag, namelijk over baringspijn. Pijn wordt tegenwoordig als afvalproduct gezien; het hoort er niet meer bij (zoals vroeger) en zou er eigenlijk ook niet meer mogen zijn. De opmars van de ruggenprik als pijnbestrijding en de zelfgekozen keizersnede, laten dat zeker zien. Verloskundige Irena Veringa vertelde tijdens haar lezing waarom baringspijn juist nuttig is. Hoe kan pijn nou nuttig zijn, vraag je je misschien af. Goede vraag! Ik vertel je hieronder (een deel van) wat Irena hier over te vertellen had en mijn eigen interpretatie hierop.
Tijdens de cursus Samen Bevallen geef ik als cursusleidster vaak aan dat je om te bevallen in je lichaam moet zitten en niet in je hoofd. Hoe meer je lijf zijn werk kan doen, zonder dat je gedachten daar elke keer tussen komen te zitten, hoe beter. Irena gaf hier een andere draai aan, waar ik in eerste instantie best van schrok. Volgens haar beval je namelijk met je hoofd en is je lichaam niet zo belangrijk. Maar toen ze verder vertelde, begreep ik haar redenering. De hormonen die je nodig hebt om te bevallen, worden namelijk in je hoofd aangemaakt. En tijdens de zwangerschap en de bevalling zouden verloskundigen zich juist daar mee bezig moeten houden in plaats van met die overload aan lichamelijke controles (denk aan gewicht, groei, testjes, screening, centimeters ontsluiting, etc). De begeleiding die een verloskundige zou moeten bieden, zou volgens haar juist gericht moeten zijn op: hoe geven we de zwangere meer vertrouwen in zichzelf en in haar lichaam zodat ze in haar kracht komt te staan en die bevalling vanzelf een eitje wordt doordat haar lichaam de kans krijgt om te doen wat het moet doen.
Eerst even een stukje achtergrondinformatie over hoe dat nou zit met weeën.
Tijdens een wee voel je vaak iets in je buik en meestal omschrijven we dat als pijn. Soms voel je die wee (ook) in andere plaatsen van het lichaam. En dat is eigenlijk vreemd, want die wee ontstaat door een samentrekking van de baarmoeder. Dus zou het logisch zijn als je dit ook inderdaad in je buik zou voelen. En toch voel je het soms ook ergens anders. Denk aan rug- of beenweeën. Deze ‘pijnverplaatsing’ om het maar even zo te noemen, kan te maken hebben met de enorme trekkracht die de baarmoeder uitoefent op de banden waarmee de baarmoeder vast zit in de buik. Er lopen grote brede banden vanaf de baarmoeder richting de onderrug en banden vanaf de voorkant van de baarmoeder richting de liezen. Die banden of beter gezegd het gevoel als daar aan getrokken wordt, is wat je voelt bij bandenpijn. Vaak wordt dit ervaren als een scherpe, stekende pijn in de liezen of de onderrug op het moment dat je in beweging komt.
Maar er is nog een reden waarom je de pijn van een wee soms ergens anders voelt dan in je buik. Soms is er letterlijk even kortsluiting in je lichaam. Stel je voor dat bepaalde zenuwen prikkels doorgeven van pijn, denk bijvoorbeeld aan de pijn bij een hartaanval. Je voelt deze orgaanpijn meestal door pijn op je borst, maar in veel gevallen voel je het ook aan pijn in de bovenarm / schouder. De prikkels die gegeven worden aan de ‘hart-zenuw-pijnprikkel-zone’ zorgen in die zone voor overbelasting door de ineens heel hoge mate van prikkeling. Deze elektrische lading schiet daardoor over op de naastgelegen ‘zenuw-pijnprikkel-zones’ en bij een hartaanval zijn dat bijvoorbeeld de zenuwen van de arm. Overgeven door intense pijn is ook een vorm van deze kortsluiting in je lijf.
Irena beschrijft dit als volgt: je lichaam is een instituut, een bedrijf, en elk bedrijf heeft een postkamer (het ruggenmerg). Deze postkamer kan onmogelijk alle brieven tegelijkertijd lezen. Daarom is er ook een directie (je hersenen / centrale zenuwstelsel) en die bepaalt welke brieven er op welke manier beantwoord moeten worden. Heb je bepaalde verwachtingen of angsten (vanuit het verleden, eerdere ervaringen of ervaringen uit je omgeving), dan heeft dat uiteraard invloed op hoe de directie het beleidsplan maakt. De manier waarop bepaalde brieven dan beantwoord worden (hoe prikkels geïnterpreteerd worden), is daar dus van afhankelijk. Bij de een zal een prikkel tijdens de bevalling dus als pijn worden gevoeld en bij anderen als niet-pijnlijk of zelfs plezierig. En uiteraard kan de locatie en hevigheid van de pijn- of plezierprikkel hierdoor ook verschillen.
In 9 maanden tijd is het hele lichaam veranderd. Die tijd heeft het ook nodig, want als het de groei van de buik en baarmoeder in maar een paar uur zou doen, zou de pijn dermate zijn dat een vrouw het niet zou overleven. Tijdens de zwangerschap krijg je daarom de tijd om te groeien, maar ook hulp. Die hulp komt in de vorm van een hormoon genaamd endorfine. Dit geeft tijdens de zwangerschap pijnverlichting om deze explosieve groei van baarmoeder en buik, borsten, etc. mogelijk te maken. Er is dus tijdens die 9 maanden zwangerschap wel degelijk pijn aanwezig in het lichaam. En dan heb ik het niet zo zeer over pijn als gevoel (soms ook uiteraard), maar meer de aanwezigheid van hormonen die met pijn te maken hebben en die voor de noodzakelijke lichamelijke veranderingen in het zwangere lichaam zorgen. Je voelt deze pijn echter niet of slechts in mindere mate, omdat endorfine goed zijn werk doet. Zie dat dus ook als een geruststellende gedachte voor straks tijdens de bevalling: jouw lijf kan blijkbaar heel goed deze enorme hoeveelheid hormonen aanmaken tijdens de zwangerschap om pijn te bestrijden, dus heeft het de generale repetitie voor de bevalling ook gewoon goed doorstaan! Jouw lijf kan dit!
Tijdens de bevalling zorgt de pijn van een wee ervoor dat bepaalde processen in gang gezet worden in je lichaam die nodig zijn om het kind geboren te laten worden. Om het lichaam ‘moeder’ te laten worden, dus het fysieke baren van een kind, maar ook om het proces van hechting na de bevalling te kunnen laten plaatsvinden. En zo zijn er nog meer redenen te noemen. Om dit verhaal beter te kunnen begrijpen, legt Irena een en ander uit over welke hormonen actief zijn tijdens de bevalling en waarom. Tijdens de bevalling zijn er veel hormonen actief, maar ik benoem hier even de belangrijkste: oxytocine, endorfine en cortisol.
Irena geeft aan dat oxytocine eigenlijk het gaspedaal is: dit hormoon zorgt ervoor dat weeën ineens veel krachtiger kunnen worden. Het is dan ook jouw eigen natuurlijke weeënopwekker. Endorfine, zo zegt ze, is juist meer het rempedaal, want door veel endorfines aan te maken, voel je de pijn minder. Endorfine is je natuurlijke pijnbestrijder en zorgt er voor dat je een beetje in een roesje komt, je je tijdsbesef verliest en maakt op die manier de bevalling makkelijker te handlen. Als endorfine goed zijn werk doet, ben je letterlijk stoned van de hormonen en dat zorgt er natuurlijk voor dat je de pijn van de weeën veel minder (heftig) ervaart. Over de term rempedaal heb ik nog eens goed na zitten denken, maar eigenlijk klinkt dat niet helemaal juist voor mij. Het rempedaal doet namelijk vermoeden dat het de weeën remt en dat is natuurlijk niet zo. Je voelt ze alleen als veel minder pijnlijk. Dus ik zou endorfine meer de benaming van de koppeling willen geven: bij het juist schakelen naar een hogere versnelling (toename endorfines) nemen de weeën nog steeds toe (snelheid van de auto), alleen het toerental komt veel lager te liggen (de pijn tijdens een wee).
Tijdens de bevalling zijn verloskundigen vaak gefixeerd op het gaspedaal, zo gaf Irena aan; ze zijn alleen maar bezig om die oxytocine aanmaak zo hoog mogelijk te krijgen. Bij ingeleide of niet-vorderende bevallingen wordt de zwangere meteen aan een infuus gelegd en hupsakee… elk half uur wordt de dosis fors verhoogd. Maar waarom, zo geeft Irena aan, houden we ons niet meer bezig met die endorfines? Want als we er voor zorgen dat die verhoogd worden, dan komt die oxytocine vanzelf. Als een vrouw minder pijn gaat voelen, zal haar lichaam veel sneller geneigd zijn om meer oxytocine aan te gaan maken.
En daar zit hem eigenlijk ook een beetje het gevaar. Want tegenwoordig wil iedereen ineens pijnloos bevallen. En ja, dat is ook goed mogelijk. ALS JE HET LICHAAM ZIJN WERK LAAT DOEN! Ga je ingrijpen in de natuur, dan is het logisch dat er bepaalde processen verstoord worden die later erg belangrijk bleken te zijn. Die leg ik even verder uit.
Bij een ingeleide bevalling wordt vaak gefocust op zo veel mogelijk weeën en zo snel mogelijk achter elkaar. Alleen endorfines worden het meest aangemaakt tussen de weeën door. Op die manier is het lichaam er klaar voor om de volgende wee weer op te kunnen vangen. Maar kunstmatige oxytocine zorgt vaak voor een weeënstorm en dan ontbreken dus de pauzes tussen de weeën. Met als resultaat dat natuurlijke endorfines daarom ontbreken en ingeleide bevallingen om die reden vaak langer duren en als veel heftiger worden ervaren dan niet-ingeleide bevallingen. En dat er dus ook vaker om medische pijnbestrijding zal worden gevraagd.
Naast oxytocine en endorfine is ook cortisol erg van belang tijdens de bevalling. En dan denken jullie: he, cortisol is toch een stresshormoon, wat aangemaakt wordt samen met adrenaline? En adrenaline remt juist de aanmaak van oxytocine en endorfine. Ja en nee. Ja, het is inderdaad een stresshormoon, maar wordt aangemaakt bij een gezonde dosis inspanning. Adrenaline daarentegen wordt aangemaakt bij een niet-gezonde dosis en resulteert in een vlucht-of-vecht-reactie. De baarmoeder – of beter gezegd – de barende baarmoeder – is de sterkste spier in het menselijk lichaam. Sterker dan welke spier dan ook; zelfs mannen hebben niet zo’n sterke spier in hun lijf als dat de baarmoeder is tijdens de bevalling. Als een baarmoeder moet samentrekken voor een ontsluitingswee of moet persen tijdens een perswee, dan kun je je zo voorstellen dat er enorm veel energie benodigd is om dit te laten gebeuren. En daarbij komt cortisol om de hoek kijken. Dit hormoon zorgt er namelijk voor dat vet in hele korte tijd omgezet kan worden in suikers en die kunnen dan gebruikt worden door de baarmoeder als energiebron. En dan heb ik het over vet dat reeds aanwezig is in het lichaam. Dat is ook de reden dat je tijdens een zwangerschap aankomt. Je hebt die vetcellen straks nodig tijdens de bevalling om je van directe energie te kunnen voorzien. Als je al die energie zou moeten verkrijgen door te eten, dan krijg je dat niet voor elkaar tijdens een bevalling.
Maar kunnen we dan niet dat hele cortisol overbodig maken door de pijn gewoon weg te nemen en dan wat langer te doen over de bevalling, zodat er minder energie benodigd is? Ja, dat kan, alleen cortisol wordt niet alleen gebruikt voor het verloop van de bevalling. Zonder cortisol zal de baarmoeder inderdaad minder effectieve weeën gaan maken en zal de bevalling dus langer gaan duren, maar hierdoor zal de kans op benodigde medische interventies weer groter worden. Pijnbestrijding zoals bijvoorbeeld een ruggenprik, geeft om deze reden dan ook een vergrote kans op andere medische ingrepen (denk aan een knip, een kunstverlossing zoals een vacuüm, en een keizersnede). Je voelt inderdaad geen pijn meer, maar door het ontbreken van die pijn schiet je lichaam ook niet in de gezonde-stress-positie waardoor de rest van de bevalling mogelijk wordt gemaakt. Ben ik dan echt zo tegen medische pijnbestrijding? Nee, daar ben ik zeker geen tegenstander van. Sterker nog: ik ben blij dat we tegenwoordig de mogelijkheid tot onze beschikking hebben. Maar dan wel alleen als het nodig is en met de wetenschap dat er ook risico’s aan verbonden zijn. Bij een bevalling waar alle randvoorwaarden aanwezig zijn, heeft een vrouw geen medische pijnbestrijding nodig: het vrouwelijk lichaam zorgt dan namelijk zelf voor pijnbestrijding (endorfines). Een ruggenprik bijvoorbeeld heeft ook wel degelijk nadelen, maar… als de randvoorwaarden niet goed zijn, kan een ruggenprik ook het verschil maken tussen toch nog vaginaal te kunnen bevallen of een keizersnede.
Waarvoor is dat cortisol hormoon dan nog meer nodig? De stresshormonen van mama tijdens baringspijn zorgen er bij de baby voor dat er bepaalde processen plaatsvinden die het buiten de baarmoeder verder leven, mogelijk maken. Cortisol stuurt namelijk ook andere hormonen aan (moeilijke woorden, dus ga ik ze hier niet allemaal noemen 
) waardoor de longen van de baby rijpen, de bloedsuikerspiegel van de baby op het juiste niveau blijft, de temperatuur van de baby gereguleerd wordt en de baby ook de benodigde endorfine-aanmaak bezorgd om de reis door het baringskanaal mogelijk te maken. Het over elkaar heen schuiven van schedelplaatjes om zo de schedel van de baby klein genoeg te maken om door het bekken te passen, zal bij het ontbreken van endorfines een stuk pijnlijker zijn voor zo’n kleintje.
Dus niet alleen voor mama is baringspijn nuttig, maar ook voor de baby. En zelfs nog voor de partner. De pijn richt de aandacht van de barende vrouw op het eigen lichaam en dat is al nuttig. Maar het roept daarnaast ook empathie op. Ontbering schept een band. En ik weet het, dit is meteen een heftig woord, en baringspijn hoeft niet zo heftig te zijn door die endorfines. Maar als je als partner je vrouw / vriendin in die oerkracht ziet, verstevigt dat de band tussen de ouders en de band tussen partner en kind. En dat is als moeder natuurlijk wel wat je wil: een betrokken partner (vader).
In plaats van meteen met het grove geschut van een ruggenprik of andere medische pijnbestrijding te komen, zouden verloskundigen en gynaecologen zich in eerste instantie beter kunnen richten op de wat minder zware ingrepen die minder effect hebben op het onderbreken van het natuurlijke proces van bevallen. Het vasthouden van een hand lijkt iets heel kleins, maar daardoor maakt het lichaam al endorfines aan. Massage, ademhalingstechnieken of bijvoorbeeld een TENS-apparaat, geven de bevallende vrouw ook verlichting, maar dan zonder het natuurlijke proces te doorbreken. Op die manier werk je als zorgverlener samen met het lichaam van de vrouw in plaats van dat je haar lichaam ondermijnt. En dat is nou precies waarom ik de cursus Samen Bevallen ben gaan geven. Want wij cursusleidsters zetten de vrouw terug in haar eigen kracht en dat is niet alleen van belang tijdens de bevalling. Een vrouw die durft te vertrouwen op zichzelf en op haar eigen lichaam zal ook een moeder worden die vertrouwen heeft in zichzelf. En daar profiteert het kind uiteindelijk ook van. En natuurlijk kunnen wij niet alle twijfels wegnemen bij een moeder; soms is het moederschap niet makkelijk en weet je het even niet meer. Soms is de wolk niet roze, maar gewoon zwart. Gelukkig zijn er dan altijd nog andere moeders die je kunnen helpen en ondersteunen en kun je ook dan met vragen terecht bij mij als babycoach.
Hoewel we dus in een maatschappij leven waarin het ervaren van pijn als nutteloos wordt gezien en als iets wat je niet meer mag hebben, hebben de hormonen die door deze pijnsensatie ontstaan, wel degelijk nut. En als je het lichaam onder de juiste randvoorwaarden aan deze hormonen (lees: pijn) blootstelt, is het dus niet altijd zo dat je dit ook als pijnlijk ervaart. Het woordje pijn op zich roept al bepaalde gevoelens bij iemand op. Uit wetenschappelijk onderzoek is zelfs gebleken dat alleen door het woordgebruik al bepaalde centra in de hersenen actief worden, terwijl er dan dus nog helemaal geen pijn is. Dus ja, ik gebruik in mijn cursussen tegenwoordig ook vaak het woord sensatie in plaats van pijn. Of contractie in plaats van wee. Om op die manier de negatieve lading er van af te halen. Maar anderzijds laat ik het woord pijn bewust niet helemaal weg uit de cursus, zoals bijvoorbeeld bij cursussen gebaseerd op Hypnobirthing wordt gedaan. Ik probeer een andere betekenis te geven aan pijn. Pijn is niet meer dan een “onaangename sensorische en emotionele gewaarwording”. Pijn is altijd subjectief en dus ook altijd anders te bekijken en te ervaren. En als ik tijdens mijn cursussen en individuele coachingssessies mensen anders om kan laten gaan met pijn, levert dat hen niet alleen iets op tijdens de bevalling, maar ook tijdens de rest van hun leven.
Wil je meer informatie over baringspijn of over Irena Veringa? Kijk dan eens op haar website www.baringspijn.nl.