Op 17 maart 2016 ben ik naar het Symposium Zwangerschap en Mental Health geweest en aangezien er best veel mooie dingen zijn besproken, heb ik besloten om hier maar eens een blog aan te wijden. Natuurlijk zijn er ook nog verbeterpunten, maar ik bekijk het liever van de positieve kant. Alhoewel ik die dag aanwezig was als bestuurslid van Stichting ZEHG (Zwangerschapsmisselijkheid En Hyperemesis Gravidarum), beschrijf ik het in dit blog uiteraard ook vanuit mijn rol als DeBabycoach®, als cursusleidster Samen Bevallen, als coach en zelfs een beetje als moeder.
Multidisciplinaire zorg
Tegenwoordig wordt er in de zorg rond zwangeren van uitgegaan dat alle zorgverleners zo veel mogelijk samenwerken om samen de beste zorg aan moeder en kind te bieden. Dit wordt ook wel multidisciplinaire zorg genoemd. Dat dat nog lang niet altijd gebeurt, is mij als bestuurslid van Stichting ZEHG maar ook als vrouw die een aantal jaren geleden zelf zwanger is geweest, al lang duidelijk.
Maar… zorgverleners doen hun best om onderling meer samen te werken. De veelheid aan beroepsgroepen die op het Symposium uitgenodigd en aanwezig waren bewijst dat: verloskundigen, gynaecologen, maar ook psychologen, psychiaters, coaches, zwangerschapsbegeleiders, huisartsen, kinderartsen, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en kraamverzorgenden.
Angst tijdens de zwangerschap
Het ochtendprogramma start met uitleg over wat voor psychische klachten er tijdens de zwangerschap of na de bevalling kunnen ontstaan. Ongeveer twee op de tien zwangere vrouwen en kraamvrouwen heeft psychische klachten zoals angst, depressie, paniekstoornis, posttraumatisch stresssyndroom of psychose. Iedere vrouw is wel eens angstig tijdens de zwangerschap. Angst voor pijn, angst voor het medische circuit, angst voor herhaling van een eerdere – als traumatisch ervaren – zwangerschap of bevalling, angst voor het moederschap, angst voor het onbekende, angst voor een gehandicapt kind, etc. De meeste zwangere vrouwen verwerken de onzekerheden die tijdens de zwangerschap op hen afkomen op een gezonde manier. Maar soms ontstaat er een (angst)reactie die groter is dan zou hoeven. De kans op het ontwikkelen van psychische klachten is dan erg groot. Dit zegt niets over hoe je als vrouw normaal in het leven staat; je bent niet gek, maar door je zwangerschap wordt de stress / psychische druk groter dan wat je op dat moment kan handlen.
Tijdens dit symposium komt vaak naar voren dat het vooral in zulke gevallen belangrijk is om tegemoet te komen aan de wensen van de zwangere vrouw en haar partner. Uiteraard binnen de grenzen van veiligheid en vertrouwdheid. Steeds vaker lopen de meningen namelijk uiteen: de zwangere en haar partner willen iets anders dan wat de zorgverlener wil. Welke rechten en plichten heb je dan als zwangere en partner, maar ook als zorgverlener? Wil je meer weten over de rechten van vrouwen in de geboortezorg, kijk dan eens op de website van de Geboortebeweging. Deze stichting informeert je over je rechten, over het zorgstelsel en ondersteunt je bij de keuzes die je over jouw zwangerschap en bevalling kunt maken.
Behandeling psychische klachten
Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat voorkomen beter is dan genezen en dat dit vaak ook goed mogelijk is. Preventieve hulp bij de kans op psychische klachten kan zeer goed helpen om psychische problemen te voorkomen en anders toch in ieder geval te verminderen. Niet alleen voor de moeder is dit belangrijk, maar natuurlijk ook voor de baby. Ook hier is onderzoek naar verricht: psychische klachten bij de moeder geven meer kans op een lager geboortegewicht en op vroeggeboorte. Daarom raden zorgverleners aan om psychische problemen of hulpvragen waarbij je psychische ondersteuning nodig hebt, aan te pakken voor je aan een zwangerschap begint. En het is ook belangrijk deze zaken bij je verloskundige of gynaecoloog te melden als je zwanger bent. Dit kan dus betekenen dat je eerst een eerdere zwangerschaps- en bevallingservaring verwerkt en hetgeen je overkomen is een plek geeft, voordat je aan een volgende zwangerschap begint. Op die manier bereid je je niet alleen voor door de praktische dingen te regelen, maar ook door de emotionele emmer alvast leeg te gooien. Hoe meer je al verwerkt hebt, hoe meer ruimte je hebt om een nieuwe zwangerschap goed op te kunnen vangen.
Maar hoe dan? Cognitieve gedragstherapie (CGT) , Mindfull based cognitieve therapie (MBCT) of individuele coaching kan dan heel goed helpen. Maar als er psychische problemen tijdens de zwangerschap ontstaan, wordt therapie of coaching eigenlijk als een extra belasting gezien. Maar mocht je tijdens de zwangerschap toch nog hulp willen, kijk dan eens of je terecht kan bij het online hulpprogramma van VUmc. Via de website van Mamakits kun je je opgeven voor een online zelfhulpcursus waarbij je door een ervaren coach online begeleid wordt. Zeker voor zwangeren die aan huis of bed gebonden zijn, zoals bij Hyperemesis Gravidarum (HG = extreme misselijkheid en/of overgeven tijdens de zwangerschap) of fikse bekkenklachten, zou dit een uitkomst kunnen zijn. Mocht je je op willen geven, laat dan na afloop weten of het programma je geholpen heeft, want daar ben ik natuurlijk erg in geïnteresseerd. Het Mamakits hulpprogramma is openbaar beschikbaar, dus niet alleen voor zwangeren die onder behandeling zijn in het VUmc.
Angst loslaten
Het tweede gedeelte van het ochtendprogramma gaat over een ander aspect van angst. ‘De mens vreest het meest, het lijden dat hij vreest.’ Als zwangere moet je je altijd afvragen of je angst reëel is of niet. En dat valt in de mallemolen van zwangerschapshormonen niet altijd even makkelijk te zien. Maar toch heeft onderzoek aangetoond dat angst vaak niet reëel is. De angst voor weer een zwangerschap met HG bijvoorbeeld, zorgt er, rondom het moment dat je voor de eerste keer niet ongesteld wordt, voor dat je lichaam in standje stress schiet. Ben je inderdaad gepland zwanger, dan voel je je misschien ook automatisch minder lekker, want zou dit rare gevoel in je lijf misschien het begin zijn van een nieuwe 9-maanden-hel? En ben je niet zwanger, maar heb je een keer last van een buikgriepje waardoor je moet overgeven: ook al zou je niet eens zwanger kunnen zijn, zelfs dan nog schiet bij veel ex-HG-ers de pure paniek te binnen. Want het zou toch niet zo zijn dat je tòch zwanger bent…
Onderzoek heeft inmiddels uitgewezen dat meer screening tijdens de zwangerschap (denk aan echo’s, bloedonderzoek, etc) niet automatisch tot minder angst leidt. Sterker nog: vaak leidt het tot meer angst. Ook hiervoor geldt weer: hoe meer je weet, hoe meer mogelijke complicaties er ook zouden kunnen komen. Een voorbeeld: zwangeren vinden het over het algemeen heel fijn om echo’s te krijgen. Op die manier willen ze zichzelf elke keer maar weer geruststellen dat het allemaal goed is met het kindje. Zeker bij zwangeren met HG is dat vaak het geval. Want ja, al dat afvallen door het vele overgeven of medicijngebruik om dit tegen te gaan, zorgen toch voor angst op complicaties bij de baby. De gastspreker geeft het ongeveer op deze manier aan: We denken allemaal dat we onze angsten kunnen bezweren door er de controle over te willen vasthouden. Maar pas als je deze controle los kan laten, zal er meer rust en meer vertrouwen komen. In je eigen lichaam, in je eigen kunnen, maar ook in het lichaam van dat van je kindje.
Iets wat niet besproken werd, maar wat ik wel goed vind om hier nog als kanttekening bij te zetten, is het mogelijke gevaar van echografie. Het is nooit wetenschappelijk aangetoond dat het gebruik van bijvoorbeeld echo of doptone schadelijk is. Maar… het is ook nooit aangetoond dat het dat niet is. Er zijn theorieën over verhitting van weefsel door het gebruik van een echo-apparaat en dat de verhitte delen in het lichaam van de baby een andere structuur krijgen. Waar richten we het echo-apparaat het meeste op? Op de nog volop in ontwikkeling zijnde hersenen. Er zijn zelfs theorieën over dat het echogebruik de afgelopen 50 jaar de reden is waardoor het aantal gevallen van autisme zo sterk toegenomen is. Ook voor mij is dit giswerk en zeker niet bedoeld als wijzende vinger. Maar wel iets om mee te nemen in je plan als je voor een volgende zwangerschap wilt gaan. Wil je het risico op ‘schade’ dan nemen of niet? In hoeverre vind je de schijnzekerheid van een echo (want het blijft mensenwerk) belangrijker dan mogelijke consequenties van het gebruik ervan? Ik kan daar geen antwoord op geven en kan je dus ook niet adviseren daarin.
Protocollen
En niet alleen de zwangere doet dit overigens hoor. De zorgverlener werkt hier net zo goed aan mee. Want al die protocollen die door de jaren heen vastgelegd zijn, zijn mede ontstaan door de angst van professionals. De zorgverlener heeft blijkbaar niet genoeg vertrouwen in zijn eigen handelen en wil daarom alles via een standaard protocol laten verlopen. Want ja… dan kunnen er achteraf geen vingertjes zijn kant op wijzen. En dat is eigenlijk best jammer. Want geen zwangere is hetzelfde. Het protocol is ontstaan door te kijken naar de gemiddelde zwangere. En er is geen gemiddelde zwangere. Als bestuurslid van Stichting ZEHG moet ik dit best wel even op me in laten werken. Want waar strijdt deze stichting voor? Wat is onze hoofddoelstelling voor de komende jaren? Een landelijk protocol voor HG. Waarom zou dat er dan toch moeten komen?
Die keuzevrijheid om zonder protocol als zorgverlener per cliënt te bekijken wat de juiste manier van behandelen is, lijkt heel goed. Alleen is een deel van de zorgverleners in Nederland bang om af te wijken van wat ze al kennen, en zo zonder vertrouwen in hun eigen kennis en kunde, dat ze zonder landelijk protocol te weinig of niet de juiste stappen nemen in een behandeling. Gelukkig hebben we in Nederland ook hele goede zorgverleners die wel dat stapje extra durven doen voor een cliënt. Die wel stappen durven te zetten en vertrouwen hebben in zichzelf en hun behandelmethoden.
Dus toch maar een protocol, maar dan wel eentje waarbij de zorgverlener begrijpt dat het een richtlijn voor behandelen is. Of zoals een van de sprekers aangeeft: “Wij geven u alleen advies. U kiest uiteindelijk zelf wat u gaat doen.” Want dan ligt de verantwoordelijkheid ook bij degenen bij wie het hoort te liggen. De cliënt zelf krijgt namelijk alleen vertrouwen in zichzelf op het moment dat hij die verantwoordelijkheid durft te nemen. En dan is het cirkeltje rond. De zwangere (en haar partner) stellen ‘hun eigen protocol’ op wat specifiek bij hun zwangerschap hoort en de zorgverlener adviseert en faciliteert waar nodig. Soms door het landelijk protocol te volgen en soms door daar heel bewust van af te wijken.
Workshop Hechting
Na de lunch (jummie jummie!) volg ik een tweetal workshops. De eerste over hechting is binnen mijn eigen werkveld als babycoach een hot item. De band tussen moeder en kind is iets om te koesteren en waar mogelijk te bevorderen. Dat de medische wereld hieraan mee wil werken, vind ik fantastisch om te horen en ik ga dan ook nieuwsgierig de workshop in: hoe ver zijn de zorgverleners op het gebied van hechting en waar zitten de nog te maken stappen? Maar ook: waar kan ik al DeBabycoach® en als zwangerschapsbegeleider/-coach mijn steentje bijdragen om dit proces te verbeteren?
Volgens een van de sprekers in deze workshop groeit de band van moeder richting kind al tijdens de zwangerschap, maar kan de band van baby richting moeder pas gaan groeien na de geboorte. Het hechtingsproces van moeder begint dus al als het kind nog in de buik zit, terwijl dat bij de baby pas zou beginnen met vormen na de geboorte.
Dit is iets waar ik de spreker geen gelijk in kan geven. De band tussen moeder en baby begint inderdaad al tijdens de zwangerschap (eigenlijk zelfs al voor de conceptie, maar dat is een iets te lang verhaal voor nu) en is wederkerig. Ofwel: het kind gaat in de buik ook al een band aan met zijn moeder. Het kind herkent zijn moeder meteen na de geboorte, aan haar geur, haar stem, haar hartslag en ik ben er van overtuigd dat er ook een ‘zesde zintuig’ bestaat waardoor de baby weet wie zijn moeder is en wat zij voor hem of haar betekent. Het hechtingsproces begint dus ook al lang voor de geboorte. Kijk maar eens naar dit filmpje van een pasgeboren baby (keizersnede) die niet weg wil van zijn moeder. Geen mens die dan nog durft te beweren dat er geen heel speciale band gevormd is tussen moeder en baby al lang voor de geboorte. Dit kind wordt gerustgesteld en getroost door de nabijheid van moeder; zij biedt de baby geborgenheid en veiligheid en dat is precies waar het bij veilige hechting om draait.
Voor HG-mama’s kan dit een pittig onderwerp zijn. Want als je als moeder zo diep in de HG-hel zit dat er momenten zijn dat je liever niet meer zwanger bent… dat je in je donkerste momenten smeekt om een miskraam of abortus, zolang het die HG-hel maar doet stoppen… wat doet dat dan met de band met je kindje? Ik hoor het ook veel tijdens mijn HG-coachingsconsulten: dat veel vrouwen bang zijn dat ze geen band zullen hebben met het kindje als het geboren wordt. Of dat ze bang zijn dat het kindje niet veilig zal kunnen hechten door wat mama tijdens de zwangerschap denkt of heeft gedacht. Ik ben er van overtuigd dat dat ‘zesde zintuig’ waar ik het net over had, er ook voor zorgt dat de baby heel goed het verschil weet tussen niet meer zwanger willen zijn en het kindje niet meer willen. Dat verschil is duidelijk te voelen voor een baby. Zwanger zijn en een kindje krijgen zijn twee totaal verschillende dingen voor een HG-er; zwanger zijn is een noodzakelijk kwaad om het uiteindelijke hoofddoel van een kindje krijgen te bewerkstelligen. Persoonlijk ben ik er dan ook van overtuigd dat het nooit te laat is om een hechtingsmoment te pakken met z’n tweetjes. Dat er altijd ruimte is om door te bouwen aan die band, ook in die gevallen waarin de start van de hechting misschien niet zo ging zoals gepland of gehoopt. En mocht je hier hulp bij nodig hebben, dan weet je me te vinden.
Waarom is hechting zo belangrijk
Een veilige hechting leidt tot het zogenaamde basisvertrouwen. Zelfvertrouwen, het vertrouwen in je eigen mogelijkheden, maar ook het vertrouwen dat je stelt in een derde (zoals bijvoorbeeld de moeder of de vader), die er altijd zal zijn voor die dingen die de baby zelf nog niet kan doen. Dit basisvertrouwen is nodig om te durven exploreren, dus om te ontdekken wat de wereld allemaal inhoudt. Hoe bewerkstellig je die veilige hechting ofwel dat basisvertrouwen? Door als ouders adequaat te reageren op je kindje vanuit sensitiviteit en responsiviteit. Zo, dat is een hele mond vol he? Even wat meer uitleg.
Als je als ouder sensitief kunt reageren naar je kind, dus vanuit je eigen gevoel het gevoel van de baby erkennen, dan voelt het kind zich gesteund. Denk bijvoorbeeld aan een baby die krampjes heeft en daardoor keihard ligt te huilen. Daar kun je op reageren door te zeggen: “Och kindje toch, kom maar even bij me. Je hebt krampjes he? Ja, dat is ook niet leuk. Mama, kan de krampjes misschien niet weghalen, maar je hoeft dit niet alleen te doorstaan. Mama is er voor jou.” Dat is een heel andere reactie dan het kind te laten liggen in zijn bedje onder het motto: hij stopt vanzelf met huilen… Uiteindelijk stopt het kind inderdaad met huilen, als de krampjes weer wat afnemen, maar het stopt dan ook met huilen omdat het niet het vertrouwen meer heeft in de persoon die er altijd voor hem zou zijn als hij het nodig had…
Daarnaast heb je als kind ook een ouder nodig die goed kan interpreteren wat de baby nodig heeft en dat dan ook kan geven aan het kind (responsiviteit). Dus in hoeverre kun je je kindje ‘lezen’ en weet je dat dit krampjes zijn. En kun je op dat moment de krampjes niet verminderen, kun je je kindje dan toch troosten door hem dit niet alleen door te laten maken? Mocht je hier meer over willen weten, dan biedt de cursus Babymassage je waarschijnlijk veel inzichten.
Veilige hechting bevorderen
Wat kun je doen om die hechting te bevorderen meteen na de geboorte?
- Het begint al direct na de geboorte: zo snel mogelijk en zo lang mogelijk huid-op-huid contact bewerkstelligen tussen moeder en kind. Lekker bij mama op de blote borst en als mama niet aanwezig kan zijn, dan bij papa. Huid-op-huid-contact zorgt namelijk voor de aanmaak van oxytocine (het knuffelhormoon) bij zowel de ouder als het kind en het is juist dit hormoon wat hechting mogelijk maakt. (Wat de zorgverlener onder zo snel mogelijk en zo lang mogelijk verstaat, kan nogal eens verschillen van wat de zwangere en haar partner zouden willen, dus ga hierover het gesprek aan met je zorgverlener.)
- Het geven van borstvoeding bevordert de aanmaak van oxytocine ook. De meeste zorgverleners streven ernaar om je te helpen bij het aanleggen in het eerste uur naar de bevalling. Word je niet geholpen bij het aanleggen en wil je die hulp wel, dan kun je hier gewoon om vragen.
- Is borstvoeding niet mogelijk of heeft flesvoeding je voorkeur, geef dan de fles terwijl het kindje bloot op jouw blote borstkas ligt. Ook dit geeft dan huid-op-huid-contact en dus meer aanmaak van oxytocine.
Er zijn nog veel meer tips om de hechting te bevorderen, zowel als je kind net geboren is als wanneer het al een paar dagen / weken / maanden / jaren oud is. Interesse? In de Workshop Hechting en Dragen leer je veel over hechting en de positieve invloed hierop van dragen met een draagdoek of ergonomische drager. Maar een 1-op-1 DeBabycoach-consult kan natuurlijk ook.
Workshop Behandeling Psychische Klachten
Het meest waardevolle van deze workshop vond ik het stuk over de behandeling van psychische klachten tijdens de zwangerschap en na de bevalling met EMDR. Juist omdat het voor HG-ers een heel goed toepasbare methode is. Even wat meer over EMDR.
- Wat is EMDR?
Eye Movement Desensitization and Reprocessing is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een traumatische ervaring. Je hoeft niet perse gediagnostiseerd te zijn met posttraumatisch stress syndroom om EMDR toe te passen. EMDR kan helpen bij allerlei soorten nare ervaringen. - Hoe werkt het precies?
Stel je even voor dat je een hele negatieve ervaring hebt gehad. De herinnering daaraan zit in je langetermijngeheugen opgeslagen met een bijbehorende hoeveelheid negatieve emoties. Tijdens een EMDR-sessie haal je die ervaring weer naar boven, waardoor hij (tijdelijk) in je kortetermijngeheugen wordt geplaatst. Het kortetermijngeheugen kan alleen niet zoveel tegelijkertijd opslaan als het langetermijngeheugen. Terwijl jij je dan probeert te focussen op het plaatje in je hoofd van die negatieve ervaring, gaat de therapeut je ‘afleiden’ door je tegelijkertijd te laten focussen op bijvoorbeeld zijn van links naar rechts bewegende vingers. Doordat je die dingen eigenlijk niet tegelijkertijd kunt doen, wordt de nare ervaring als het ware overschreven en terug in het langetermijngeheugen geplaatst. De heftige emotionele lading is dan echter iets minder heftig geworden. Dit proces van naar kortetermijngeheugen halen en weer terugplaatsen in het langetermijngeheugen wordt net zo lang herhaald tot de negatieve lading op die herinnering niet meer aanwezig is.
Zelf heb ik ook EMDR sessies ondergaan om mijn HG-zwangerschappen te kunnen verwerken. Ik kon bijvoorbeeld niet meer tanden poetsen omdat dat altijd meteen had geleid tot overgeven toen ik nog zwanger was. Doordat de negatieve lading van het plaatje in mijn hoofd werd gehaald, kon ik eigenlijk vrij snel na de zwangerschap weer gewoon tanden poetsen. Het plaatje van mij die aan het overgeven was, werd daar uiteraard niet leuker door. Overgeven is niet leuk en dat zal het ook niet worden, maar de link met tanden poetsen werd wel overschreven in mijn hoofd. Even voor de nerds onder ons: geen CTRL-ALT-DEL dus, maar meer een wijziging van het opmaakprofiel.
Het grote voordeel van EMDR tegenover bijvoorbeeld IE (Imaginaire Exposure, dus herbeleven van de gebeurtenissen) als therapievorm, is dat je de nare gebeurtenissen niet helemaal hoeft op te diepen en uit te spitten. Je werkt alleen met de herinneringen die NU het meest problemen geeft.
Invloed van de media op de beleving in de geboortezorg
Als afsluiter werd er op het eind van de dag een lezing gegeven over zwangerschap in de media en over welk beeld er door de media / journalistiek geschetst wordt over zwanger zijn. Als je googelt op het woord “zwanger”, stuit je veelal op items zoals zorgen, angst, slecht, gevaar, niet doen. Googel je op “bevalling” dan stuit je onder andere op bedreiging, celebrity en hels. De media schept een beeld van de geboortezorg en door internet is dit beeld 24 uur per dag 7 dagen in de week beschikbaar. Maar is dit beeld wel realistisch?
Ik noemde het al eerder: keuzevrijheid tijdens de zwangerschap en de bevalling. Als je je hierin gaat verdiepen, ontstaat er bij zwangeren en hun partners vaak twijfel, want wat is nu goed en wat is nu fout. Denk aan de vele discussies op internet over de keuze voor borst- of flesvoeding, over thuis of in het ziekenhuis bevallen, over wel of niet laten huilen. De media maakt het niet altijd alleen maar makkelijker voor ons en soms zelfs gewoon lastiger. Zowel de zwangere als de zorgverlener laat zich door de media beïnvloeden. Het is goed dat we ons hiervan bewust zijn.
De belangrijkste graadmeter bij al die keuzes is jouw hart. Als iets niet goed voelt voor jou of voor je partner, dan is het dat ook niet. En als iets wel goed voelt, maar het niet gebruikelijk is bij je zorgverlener of het bij hen niet op die manier in het protocol staat, ga dan het gesprek aan. De meeste zorgverleners willen echt het beste voor jou, je partner en je kind. En als jij goede redenen hebt om iets op een bepaalde manier te willen doen, zijn ze vaak bereid om daar naar te luisteren. En mocht dat niet het geval zijn, denk dan weer even aan de Geboortebeweging die ik hierboven ook al noemde.